RBI New Guidelines Update: રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) એ તાજેતરમાં ₹10, ₹20, ₹100 અને ₹500 ની નોટો માટે નવી માર્ગદર્શિકા બહાર પાડી છે. આ નોટો રોજિંદા વ્યવહારોમાં સૌથી વધુ ઉપયોગમાં લેવાય છે. આ ફેરફારોનો હેતુ નકલી નોટોને રોકવા અને સ્વચ્છ નોટોના પરિભ્રમણને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. RBI એ સ્પષ્ટપણે જણાવ્યું છે કે બધી હાલની નોટો સંપૂર્ણપણે માન્ય રહેશે. કોઈ પણ નોટ બંધ કરવામાં આવી રહી નથી. આ માર્ગદર્શિકા બેંકો માટે છે, પરંતુ સામાન્ય લોકોને પણ ફાયદો થશે. ફાટેલી અને ગંદી નોટો હવે સરળતાથી બદલી શકાય છે. આ ફેરફારોનો હેતુ ચલણ વ્યવસ્થાપન સુધારવાનો છે. ATM પર નાની નોટોની ઉપલબ્ધતા વધશે. જનતાને અફવાઓથી દૂર રહેવાની સલાહ આપવામાં આવી છે.
લાક્ષણિક અને વર્ણન
લાગુ પડતી નોટોમાં બધી ₹10, ₹20, ₹100 અને ₹500 ની નોટોનો સમાવેશ થાય છે. બધી હાલની નોટો સંપૂર્ણપણે માન્ય છે અને કોઈપણ પ્રતિબંધોને આધીન નથી. બેંકો પણ ઇનકાર કર્યા વિના ફાટેલી નોટો બદલી શકશે, જો તેઓ તેમના સીરીયલ નંબરો જાળવી રાખે. નકલી નોટો તપાસવા માટે અદ્યતન મશીનોનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે, અને કોઈપણ શંકાસ્પદ નોટો મળી આવશે તો તેની જાણ RBI અને પોલીસને કરવામાં આવશે. ATM માં પણ ફેરફાર ચાલી રહ્યા છે, મે 2025 સુધીમાં 75% ATM માં ₹100 અને ₹200 ની નોટો ઉપલબ્ધ થશે. ગંદી અને ઘસાઈ ગયેલી નોટોને સૉર્ટ કરીને RBI ને નાશ માટે મોકલવામાં આવશે. નવી નોટોમાં રંગ-શિફ્ટ થ્રેડ અને સુધારેલા વોટરમાર્ક જેવી સુરક્ષા સુવિધાઓ શામેલ હશે.
મુખ્ય શબ્દો
નવી માર્ગદર્શિકામાં ચોક્કસ શબ્દોનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. ઉદાહરણ તરીકે, ‘એડવાન્સ્ડ કરન્સી ઓથેન્ટિકેશન મશીન’ એટલે મશીનો જે તરત જ નકલી નોટો શોધી શકે છે. ‘ક્લીન નોટ પોલિસી’ એટલે ફક્ત સ્વચ્છ નોટોને જ ફરતી કરવાની મંજૂરી આપવી.
આ શબ્દો બેંકોને સ્પષ્ટ સૂચનાઓ આપે છે. ‘કાનૂની ટેન્ડર’ એટલે કાયદેસર ટેન્ડર જે ગમે ત્યાં માન્ય હોય. RBI આ દ્વારા સિસ્ટમને પારદર્શક બનાવી રહી છે.
નકલી નોટો પર કડક કાર્યવાહી શા માટે?
નકલી નોટોની સમસ્યા વધી રહી છે. ₹100 અને ₹500 ની નોટો ખાસ કરીને નકલી બનાવવા માટે સંવેદનશીલ છે. RBI એ બેંકોને અદ્યતન મશીનો ઇન્સ્ટોલ કરવાનો આદેશ આપ્યો છે. હવે, દરેક જમા કરાયેલી નોટની તપાસ કરવામાં આવશે. કોઈપણ નકલી નોટ મળી આવે તો RBI અને પોલીસને તાત્કાલિક સૂચના આપવાની જરૂર પડશે. આનાથી બજારમાં નકલી નોટોની સંખ્યા ઘટશે.
ફાટેલી નોટો બદલવાની પ્રક્રિયા
- પહેલાં, બેંકો ફાટેલી નોટો બદલવામાં અનિચ્છા રાખતી હતી. હવે, નવી માર્ગદર્શિકા સ્પષ્ટપણે આ જણાવે છે. જો વોટરમાર્ક અને સુરક્ષા થ્રેડ દેખાશે તો બેંકો ખચકાટ વિના તેમને સ્વીકારશે.
- નોટ જેટલી વધુ ક્ષતિગ્રસ્ત હશે, તેનું મૂલ્ય તેટલું વધારે હશે. જો તમારી પાસે ખાતું ન હોય તો પણ બદલી શકાય છે. આ સુવિધા દરેક બેંક શાખામાં ઉપલબ્ધ રહેશે.
- RBI એ બેંકોને સ્ટોક જાળવવા સૂચના આપી છે. આનાથી લોકોની અસુવિધા ઓછી થશે. તમારી ફાટેલી નોટો લાવો અને નવી લો.
ATM અને નાની નોટોની ઉપલબ્ધતા
- પહેલાં, ATM ફક્ત મોટી નોટો જ આપતા હતા. હવે, એક ફેરફાર આવી રહ્યો છે. મે 2025 સુધીમાં, ₹100 અને નાની નોટો 75% ATM પર ફરજિયાત હશે.
- ત્યારબાદ, માર્ચ 2026 સુધીમાં, 90% ATM હશે. આમાં સફેદ-લેબલ ATMનો સમાવેશ થાય છે. નાના વ્યવહારો સરળ બનશે.
- આ RBI ની યોજના છે. બેંકોએ સ્ટોકનું સંચાલન કરવું પડશે. લોકોને કોઈ ફેરફારની સમસ્યાનો સામનો કરવો પડશે નહીં.
નોટ સૉર્ટિંગ અને સ્વચ્છ નોટ નીતિ
બેંકોએ દરરોજ નોટોનું સૉર્ટિંગ કરવું જોઈએ. ગંદા, લખેલા અથવા ક્ષતિગ્રસ્ત નોટોને અલગ કરો. તેમને નાશ કરવા માટે RBI ને મોકલો. ફક્ત સ્વચ્છ નોટો જ ચલણમાં પરત કરવામાં આવશે. આ મશીન-વાંચી શકાય તેવી હોવી જોઈએ. આ નીતિ ચલણને સ્વચ્છ રાખશે. લોકોને નોટો પર ન લખવા વિનંતી કરવામાં આવે છે. આનાથી નોટોનું આયુષ્ય વધશે. RBI છાપવાના ખર્ચમાં પણ બચત કરશે.
નવી સુરક્ષા સુવિધાઓ શું છે?
નવી છાપેલી નોટોમાં સુધારો કરવામાં આવી રહ્યો છે. રંગ બદલતા થ્રેડનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે. વોટરમાર્ક નમેલા હોય ત્યારે રંગ બદલાશે, જેનાથી તે સ્પષ્ટ બનશે. સુધારેલ માઇક્રો-લેટરિંગ અને બ્રેઇલ માર્કિંગ દૃષ્ટિહીન લોકો માટે સરળ બનશે. ₹10 પર કોણાર્ક મંદિર, ₹20 પર એલોરા ગુફાઓ. RBI ગવર્નરની સહી નવી હશે. આ સુવિધાઓ નકલી નોટો અટકાવશે.
મોટા રોકડ વ્યવહાર નિયમો
₹50,000 થી વધુ રોકડ એક્સચેન્જ માટે જરૂરી ID. માન્ય ઓળખ જરૂરી રહેશે. આ નકલી નોટો અટકાવવા માટે છે. બેંકો રેકોર્ડ જાળવશે. પારદર્શિતા વધારશે. તે સામાન્ય વ્યવહારોને અસર કરશે નહીં.
અમલીકરણ પદ્ધતિઓ
- બેંકોએ અદ્યતન મશીનો ઇન્સ્ટોલ કરવા જોઈએ.
- સૉર્ટિંગ દરરોજ કરવું જોઈએ અને રિપોર્ટિંગ કરવું જોઈએ.
- એટીએમ સ્ટોક સાપ્તાહિક તપાસો.
- ગ્રાહકોને બહાના વિના સ્વચ્છ નોટો પ્રદાન કરો.
- 24 કલાકની અંદર નકલી નોટોની જાણ કરો.
- માસિક ધોરણે સ્ટાફને તાલીમ આપો.
RBI ની આ માર્ગદર્શિકા નાણાકીય વ્યવસ્થાને મજબૂત બનાવશે. બધી નોટો માન્ય છે; ચિંતા કરશો નહીં. સ્વચ્છ નોટોનો ઉપયોગ કરો અને ડિજિટલ ચુકવણીઓને પ્રોત્સાહન આપો.
